લગ્નસંસ્થા ૪

આગળથી ચાલુ.    આપણે આગળના ત્રણભાગમાં આપણી ધાર્મિક વિધિઓને ને તેનુ મહત્વ, એને અનુરુપ મંગલ ગીતો માણ્યા. એકવાત બાકી રહી ગઇ. વરકન્યાની પસંદગીના ધોરણ. એ સમય પ્રમાણે નાતજાત,ધર્મ ને પરિવારની શાખને ધ્યાનમાં લેવાતી. વાહનવ્યવહાર ને સંદેશાની મર્યાદિત સગવડને કારણે વિવાહ પરિચિતોના માધ્યમથી, નજીકના જાણીતા પરિવારમાં, આસપાસના ગામમાં ને સમાન વ્યવસાયીમાં કરવાનું વલણ રહેતું. એક કારણ એ હતુ કે નાનીઉંમરે સાસરે ગયેલી દિકરીને વારતહેવારે તેડુ કતવાનો રિવાજ.એમાટે પણ પુરુષવર્ગની ઓથ જોઇએ કેમ કે એકલા મુસાફરી બેનો માટે સલામત નહોતી ને એવી સગવડ પણ નહોતી. બીજુ કે સમાન વ્યવસાય હોય તો આવનાર વહુ કે જનાર દિકરી જલ્દીથી પરિવારમાં ભળી શકે. એ પણ કારણ હતુ કે દરેક કારીગર ને ખેડુત, વિપ્ર ને વણિક એક જ સમાજમાં રહેવા છતા ખાનપાનથી માંડી પોશાક, ધાર્મિક માન્યતાઓ, ખોરાક તૈયાર કરવાની રીત બહુ અલગ હતી. એ સમયે ભણતર  હતુ નહિ. સ્ત્રી શિક્ષણ નહિવત હતું. આર્થિક બાબત માત્ર પુરુષ માટે જ હતી. આજે પણ ઘણા પરિવારમાં જ્યા સ્ત્રી બહાર કામ ન કરતી હોય ત્યા પુરુષ એને આર્થિક બાબતમાં માહીતી આપવાનું જરુરી માનતા નથી. એ સમયે તો બહુધા સંયુક્ત પરિવાર હતા ને ઘરના વડીલ આર્થિક નિર્ણયો લેતા હોય. પછી જરુર પડે પતિ ને પછી યુવાન દિકરાઓ. આજે સંયુક્ત પરિવાર નથી રહ્યા. છતા કોઇ આવી માનસીકતા રાખે તો અચાનક એવી પરિસ્થિતિ આવી પડે તો પરિવાર રાતોરાત અનાથ થઇજાય.  એ સમયે તો દિકરીની પાસે આટલી જ અપેક્ષા રખાતી. પરણવાની એની યોગ્યતામાં ગાણુ, જોણુ,વલોણુ ને રોણુ જોવાતુ. એસમયે નીશાળે જવાનું નહોય એટલે નાનપણથી કામથી પરવારી એ ભાવિ ઘરને શણગારવાની તૈયારીમાં લાગી જતી. એટલેકે ભરતગુંથણ એમાં મોતીના ગણેશસ્થાપના, તોરણ, ચાકળા, ટોડલીયા, વીંઝણા, ઘૌડલા, લોટી,નાળીયેર, ઇંઢોણી, હિરના ચંદરવા, પછીતપાટી, પરદા આવી અનેક ગૃહસુશોભન ઉપરાંત ઘણા લોકો ઘેર ઘોડી રાખે તો એનો શણગાર. ઘોડીનું કાંધીયુ, મથરાવટી, બળદની ઝુલો, મોડ, શિંગડાના મોરા. ઉપરાંત રસોઇ શીખવાની. વડિલો બીક બતાવ્યા કરે. પારકા ધરની.એ સમયે શારીરિક દેખાવ કરતા કામકાજે મજબુત એટલે કે શારીરિક ક્ષમતા મહત્વ હતી. જમાનો કમરતોડ ઢસરડાનો હતો. નાજુક સ્ત્રી કરતા લોંઠકી મેદાન મારી જતી. ગાણા માં એને ગાતા આવડે, સમય સમયના અલગ ગીતો. એટલે દિકરીઓ ઘરની કે પાડોશની વડીલ સ્ત્રીઓ પાસે ગીતો શીખે. ભજન, ગરબા, પ્રભાતીયા, મંગળગીતો ને છેવટે મરશીયા પણ આવડવા જોઇએ!. એટલે તો ગામડામાં છોકરીઓ મોળાકત એટલે કે ગૌરીવ્રત કરે ત્યારે 'દેદો કુટે' એટલે કે મરશિયા ગાતા શીખે. દેદાની વાત સૌરાષ્ટ્રમાં એવી છે કે દેદા નામનો રજપુત યુવાન પરણવા જતો હતો ને ગામ પર બહારવટીયાનો હુમલો થયો ને કુંવારી કન્યાઓ જે ગૌરી પુજા કરતી હતી ગામના વડલા નીચે એની આબરુ જોખમમાં આવી. આ મોડબંધો  તલવાર તાણી કુદી પડયો. દિકરીઓ બચી ગઇ પણ એ શહીદ થઇ ગયો. એની અધૂરી ઇચ્છાને પુર્ણ કરવા વચન અપાયુ કે કુવાંરી દિકરીઓ આ પાંચ દિવસો ઉપવાસ કરશે ને એની યાદમાં શોક મનાવશે. જેમ મુસ્લીમધર્મમાં 'ધાસુરા' હોય છે એમ જ. એ જ રીતે 'વલોણુ'. એસમયમાં લગભગ દરેક પરિવારમાં દુધાળા ઢોર હોય. ખેડુત ને ભરવાડમાં તો ખાસ. એટલે  દિકરીને દુધ ગરમ કરવાનુ, યોગ્ય ઉષ્ણતામાને મેળવણ નાખવાનુ એટલે કે દંહી જમાવવાનું ને વહેલી સવારે વલોણુ કરવાનુ. એટલે કે દંહી વલોવી માખણ ને છાંસ અલગ કરવાના. આ પણ એક આવડત  કે જે એ સમયે અપેક્ષિત હતી. નહિતર દિકરી ને એના માબાપને આખી જીંદગી મેણા સાંભળવાના.  આજે તો નોકરી કરતી છોકરી એ લાયકાત મુખ્ય ગણાય છે.        સંપુર્ણ